Odmiana rzeczownika w języku niemieckim – praktyczny przewodnik z ćwiczeniami

Nauka języka niemieckiego nie musi wyglądać jak zawiły labirynt – może być prosta, jeśli rozumiesz, jak działa deklinacja niemiecka. Rzeczowniki niemieckie prawie nie zmieniają swojej formy podczas odmiany, ale odmianie ulega zwykle rodzajnik. I to właśnie ich odmiana sprawia Polakom najwięcej kłopotów, chociażby dlatego, że w języku polskim rodzajnik po prostu nie istnieje. Odmiana rzeczowników, rodzajników i przymiotników nadaje zdaniom sens i pozwala odróżnić, kto coś robi, a kogo dotyczy działanie. W tym artykule poznasz najważniejsze zasady odmiany oraz znajdziesz przejrzyste tabele i zestaw ćwiczeń. Dzięki nim odmiana rzeczownika w niemieckim przestanie być problemem, a stanie się Twoim narzędziem do pewnej komunikacji.

Deklinacja niemiecka – po co i dlaczego?

W języku niemieckim istnieją tylko cztery przypadki:

• Nominativ (mianownik) – wer? was? (kto? co?)
• Genitiv (dopełniacz) – wessen? (czyj? czyja? czyje?)
• Dativ (celownik) – wem? (komu?)
• Akkusativ (biernik) – wen? was? (kogo? co?)

Każdy z tych przypadków ma swoją funkcję w zdaniu, a opanowanie ich to pierwszy krok do zrozumienia struktury języka niemieckiego. To właśnie odmiana rodzajników i końcówek wskazuje, jaką rolę pełni dane słowo w zdaniu.
Porównaj:
Der Mann repariert das Fahrrad. – Mężczyzna naprawia rower.
Das Fahrrad repariert den Mann. – Rower naprawia mężczyznę.

Zwróć uwagę, że tylko zmiana formy rodzajnika (der -> den) zmienia sens zdania.

Odmiana rodzajników określonych

Warto powtórzyć odmianę rodzajników określonych. Jej znajomość jest niezbędna, bo w języku niemieckim wiele rzeczowników nie zmienia swoich form (poza formami dopełniacza – Genitiv – i w liczbie mnogiej oraz w przypadku odmiany słabej).
Odmieniają się natomiast rodzajniki i zaimki towarzyszące zwykle rzeczownikom. Ten sam wzorzec odmiany mają również zaimki dies- (ten), jede- (każdy) i alle (wszyscy).

Poniżej tabela z odmianą:

Odmiana rodzajników nieokreślonych

A oto odmiana rodzajnika nieokreślonego. Taki sam wzorzec odmiany mają również zaimki dzierżawcze (mein, dein, sein…) oraz zaimek przeczący (kein):

Przyimki i przypadki – klucz do poprawnej odmiany

Warto pamiętać, z którymi przypadkami łączą się poszczególne przyimki. To one decydują bowiem o tym, w jakim przypadku rzeczownik wystąpi w zdaniu.

Najczęściej stosowane przyimki, które łączą się z dopełniaczem, to:
anstatt/statt – zamiast
trotz – mimo, pomimo
während – podczas
wegen – z powodu
innerhalb – w obrębie czegoś
außerhalb – poza obrębem czegoś.

Przyimki, które zawsze łączymy z celownikiem, to:
nach – po, do (w niektórych znaczeniach)
mit – z (kimś, czymś)
aus – z (skądś, ze środka)
bei – u, przy
seit – od (w odniesieniu do czasu)
von – od (kogoś
zu – do (w odniesieniu do osób, miejsc)
außer – poza.

Również przyimek ab najczęściej łączy się z celownikiem. Zwróć uwagę na różnicę pomiędzy ab i seit, gdy mowa o czasie:
• ab – odnosi się do momentu w przyszłości, np. ab kommendem Montag – od przyszłego poniedziałku;
• seit – odnosi się do momentu w przeszłości, np. seit einer Woche – od tygodnia.

Z biernikiem zawsze używamy następujących przyimków:
durch – przez
für – dla
gegen – przeciw, przeciwko
ohne – bez
um – wokół
entlang – wzdłuż (łączy się z biernikiem, jeśli występuje po rzeczowniku).

Połączenia przyimków

W języku niemieckim istnieje grupa przyimków, które mogą łączyć się zarówno z biernikiem (Akkusativ), jak i z celownikiem (Dativ). Gdy mowa o ruchu i przemieszczaniu się, pytanie pomocnicze brzmi wohin? (dokąd?) – używamy wtedy biernika.

Jeśli mówimy o położeniu i lokalizacji, pytanie pomocnicze brzmi wo? (gdzie?) – stosujemy wówczas celownik. Do przyimków tych należą:
auf – na (w odniesieniu do powierzchni poziomych, np. na stole, na dachu)
zwischen – pomiędzy
neben – obok
unter – pod, wśród
vor – przed
über – nad
in – do, w
hinter – za
an – na (w odniesieniu do powierzchni pionowych, np. na ścianie), przy (stole, komputerze)

Poniższy schemat pomoże Ci zapamiętać poszczególne połączenia.

Rodzajniki to dopiero połowa sukcesu – druga to sam rzeczownik. W końcu to on niesie znaczenie zdania, a jego poprawna forma jest kluczem do komunikacji. Sprawdźmy więc, jak wygląda odmiana rzeczowników niemieckich i czym różni się deklinacja mocna, słaba i mieszana.

Odmiana rzeczownika w języku niemieckim

W języku niemieckim wyróżniamy trzy typy odmiany rzeczownika:

1. Odmiana mocna

Odmiana mocna dotyczy większości rzeczowników. Odmieniamy rodzajnik, natomiast końcówka rzeczownika (poza dopełniaczem rodzaju męskiego i nijakiego) pozostaje taka sama, np.
der Mann – des Mannes – dem Mann – den Mann.

2. Odmiana słaba (n-Deklination)

Dotyczy niewielkiej liczby rzeczowników rodzaju męskiego. Rzeczownik otrzymuje końcówkę 
-n lub -en we wszystkich przypadkach oprócz mianownika. W liczbie mnogiej nie występuje przegłos.

Do grupy tej należą:

• rzeczowniki zakończone na -e, np. der Kollege (kolega z pracy), der Junge (chłopiec), der Beamte (urzędnik), der Angestellte (pracownik umysłowy), der Neffe (siostrzeniec/bratanek), der Kunde (klient), der Zeuge (świadek), der Affe (małpa), der Löwe (lew), der Rabe (kruk);

• rzeczowniki zakończone na -e określające nazwy mieszkańców państw, np. der Brite (Brytyjczyk), der Chinese (Chińczyk), der Franzose (Francuz), der Pole (Polak);

• rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na -and, -ant, -at, -ent, -ist, -oge, np. der Doktorand, der Elefant, der Automat, der Diplomat, der Soldat (żołnierz), der Präsident, der Patient, der Tourist, der Journalist (dziennikarz), der Polizist, der Psychologe;

• kilka innych rzeczowników, które trzeba zapamiętać, np. der Herr (pan), der Mensch (człowiek), der Nachbar (sąsiad), der Held (bohater), der Bauer (rolnik), der Architekt, der Fotograf, der Prinz (książę), der Bär (niedźwiedź), der Katholik.

Oto przykład odmiany słabej:

3. Odmiana mieszana

Odmieniają się według niej rzeczowniki o zakończeniu -or, -um, -ium oraz inne, takie jak der Staat (państwo), der See (jezioro), der Typ (typ), das Hemd (koszula), das Konto (konto), das Ende (koniec), das Bett (łóżko), das Interesse (zainteresowanie), der Professor (des Professors, die Professoren – profesor), das Museum (muzeum).

Niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego z końcówką -e w dopełniaczu (Genitiv) otrzymują końcówkę -ns, np. der Glaube (wiara). Inne rzeczowniki podlegające odmianie takiej jak der Glaube: der Buchstabe (litera), der Name (nazwa/imię/nazwisko), der Friede (pokój), der Funke (iskra), der Gedanke (myśl), der Wille (wola).

A oto schemat odmiany mieszanej:

Ćwiczenia – sprawdź i utrwal swoją wiedzę

Bez znajomości deklinacji trudno zrozumieć sens zdania, poprawnie mówić czy pisać po niemiecku. Ćwiczenia to najlepszy sposób, aby utrwalić odmianę rzeczowników niemieckich. Dzięki nim zobaczysz, jak teoria działa w praktyce.

Rozwiązania znajdziesz na końcu artykułu.

1. Uzupełnij zdania.

1. Wir haben _________ neuen _________! (ein Kunde)
2. Die Kinder haben heute __________ neuen __________ gelernt. (ein Buchstabe)
3. Der Arzt hat _________ untersucht. (der Patient)
4. Meine Mutter hat _________ gutes _________. (ein Herz)
5. Ich kann mich nicht an ___________ erinnern. (sein Name)
6. Mein Großvater war __________. (Bauer)
7. Kennst du ________, der hier Urlaub macht? (der Franzose)
8. Hast du ________ gefragt, ob er dir seine Schaufel leiht? (dieser Junge)
9. Alle Menschen wollen ________. (Friede)
10. Wenn du mit dem Rauchen aufhören willst, darfst du keinen schwachen ___________ haben. (Wille)

2. Uzupełnij rzeczowniki w dopełniaczu.

1. die Uniform _______ (der Prinz)
2. der freie Wille _______ (der Mensch)
3. das Leben _______ (der Held)
4. der Vortrag _______ (der Dozent)
5. die Noten ______ (der Student)
6. der Traktor ________ (der Bauer)
7. die Gitarre ________ (der Musikant)
8. die Äußerung ________ (der Experte)
9. das Buch ___________ (der Philosoph)
10. die Spielsachen _________ (der Junge)

3. Zdecyduj, czy podane w nawiasach rzeczowniki podlegają odmianie słabej, mocnej czy mieszanej. Uzupełnij luki ich odpowiednimi formami.

1. Leider können viele Menschen vom ______ nur träumen. (Friede)
2. Hol dir einen Kaffee aus dem ______! (Automat)
3. Was hältst du vom ______ des ______? (Protagonist, Roman)
4. Habt ihr einen ______ oder ein ______? (Hase, Kaninchen)
5. Kinder bekommen gerne Geschenke vom ______. (Osterhase)
6. Aber im Dezember freuen sie sich auf Geschenke vom ______. (Nikolaus)
7. Ich traue mich nicht in die Höhle des ______. (Löwe)
8. Das ist ein Geschenk für meinen ______. (Neffe)
9. Der Herzinfarkt ist eine Krankheit des ______. (Herz)
10. Könnten Sie mich mit ______ Röhl verbinden? (Herr)

Znajomość odmiany rzeczowników w języku niemieckim to podstawa płynnej komunikacji. Dzięki niej poprawnie tworzysz zdania, rozumiesz teksty i mówisz naturalnie. Regularne ćwiczenia naprawdę się opłacają – a najlepiej robić je z dobrze przygotowaną książką.

Dlaczego warto ćwiczyć odmianę rzeczowników?

Jeśli chcesz połączyć teorię z praktyką, sięgnij po Niemiecki. Trening B1 od Preston Publishing – książkę, która łączy gramatykę, słownictwo i komunikację w trzech krokach:

1. Rozgrzewka – najpierw poznajesz teorię i przykłady użycia.
2. Trening właściwy – ćwiczysz nowe struktury w kontekście i utrwalasz poprawne formy.
3. Relaks – rozwiązujesz krzyżówkę językową z użyciem słówek z rozdziału.

Książka zawiera też liczne zadania z odmiany rzeczowników, czasowników i przymiotników, a także sekcje powtórkowe. To świetne narzędzie dla osób, które chcą opanować odmianę rzeczownika w niemieckim i mówić pewnie na poziomie B1. Zakres materiału obejmuje także m.in.: stronę bierną i jej alternatywy, czas Plusquamperfekt, zdania z während, solange, seit/seitdem, bis, nachdem, sobald, przysłówki kierunkowe hin i her, tryb przypuszczający, zdania warunkowe z wenn, rekcję przymiotnika… i wiele innych przydatnych zagadnień na poziomie B1!

Sprawdź koniecznie: Niemiecki. Trening B1 – Preston Publishing. 

Odpowiedzi do ćwiczeń:

1. 1. einen, Kunden 2. einen, Buchstaben 3. den Patienten 4. ein, Herz 5. seinen Namen 6. Bauer 7. den Franzosen 8. diesen Jungen 9. Frieden 10. Willen
2. 1. des Prinzen 2. des Menschen 3. des Helden 4. des Dozenten 5. des Studenten 6. des Bauern 7. des Musikanten 8. des Experten 9. des Philosophen 10. des Jungen
3. 1. Frieden 2. Automaten 3. Protagonisten, Romans 4. Hasen, Kaninchen 5. Osterhasen 6. Nikolaus 7. Löwen 8. Neffen 9. Herzens 10.Herrn
   
   

Chcesz wejść na wyższy poziom niemieckiego?

Niemiecki. Trening B1 to zestaw ćwiczeń gramatycznych, który pomoże Ci utrwalić najważniejsze zasady, wzbogacić słownictwo i wyeliminować błędy – krok po kroku, zgodnie z zasadami skutecznego treningu językowego.
Zadbaj o swoją kondycję językową!

Sprawdź teraz!