Metody nauczania języków – konwencjonalne i niekonwencjonalne

Dobra wiadomość to ta, że nauka języków obcych wcale nie musi być wyzwaniem ponad miarę. Wszyscy jesteśmy przygotowani do opanowania nowych języków bardziej niż to może nam się wydawać. Wystarczy zastosować odpowiednie metody nauczania języków obcych.

Każdy człowiek ma wrodzone zdolności językowe. W dzieciństwie nauczyliśmy się mówić w danym języku i go rozumieć, więc teraz, na początku przygody z kolejnym językiem, nie zaczynamy od zera.

Oprócz trudu rozpoznania nowych znaczeń słów (słownictwo), tak naprawdę kolejne nowe języki to kwestia rozkodowania dźwięków (wymowa) i zasad (gramatyka). Mylne jest myślenie, że ktoś takich zdolności językowych może nie mieć. Jedynie akcent i wymowa mogą być uwarunkowane wrodzonymi predyspozycjami.

Natomiast zła wiadomość to ta, że nie ma drogi na skróty. Niemniej jednak poniższe metody, konwencjonalne i niekonwencjonalne, na pewno przyśpieszą proces nauki języka obcego.

Jak powinna wyglądać nauka języków obcych?

Każdy z nas ma jakieś wyobrażenie tego, w jaki sposób powinna wyglądać nauka języków obcych. Dla jednych może to być uczenie się z podręcznika, samodzielnie lub z nauczycielem, a dla innych słuchanie obcojęzycznych podcastów czy oglądanie filmów w oryginale.

Większość z nas zna swoje preferencje uczenia się i stara się, żeby nauka języków obcych była łatwa i zarazem przyjemna. Dobrze by było przy tym pamiętać, aby jednocześnie stawiała wyzwania. Oznacza to, że styl nauki powinien być przyjemny, a każdy kolejny jego cel wystarczająco motywujący. Dzięki temu efekty uczenia się będą widoczne gołym okiem, co da nam satysfakcję i zmotywuje nas do dalszej nauki.

Czy to nie wspaniałe uczucie, gdy szybko i łatwo nabywamy nowe umiejętności? Rozpoznajemy w sobie wtedy wrodzone zdolności oraz mamy poczucie wyjątkowości. Dodaje nam to energii i podnosi motywację do stawiania sobie kolejnych celów, których pokonanie przychodzi z coraz to większą lekkością.

Jak szybko nauczyć się języka? Z pomocą przychodzą opracowane już metody przez znakomitych językoznawców, pedagogów oraz instytucje językowe. Zakłada się, że są one idealne dla optymalnego wykorzystania czasu i osiągnięcia zadowalających rezultatów. Oczywiście nie wszyscy uczą się w jednakowy sposób. Z tego też powodu opracowywane są coraz to nowsze techniki.

Jaką metodę nauczania języka wybrać?

Metody nauczania języków obcych to wypracowane i utarte ścieżki, którymi często podążają nauczyciele i lektorzy. Sposoby przekazywania wiedzy, które wspomagają naukę w szkołach językowych i na zajęciach, można podzielić na dwie grupy: metody konwencjonalne i metody niekonwencjonalne. 

Konwencjonalne metody nauczania języka

Metoda bezpośrednia – jak sama nazwa wskazuje, nauka odbywa się bezpośrednio poprzez interakcję: lepiej jest zachęcać uczniów do bezpośredniego i spontanicznego używania języka obcego. Głównym celem nauki jest umiejętność prowadzenia rozmowy, dlatego też nauczyciel prowadzi naturalne rozmowy, które toczą się w języku obcym. Tworzy on naturalne zdania i naturalny kontekst, a w toku konwersacji w zasadzie nie poprawia się błędów.

Dzięki temu uczeń powinien zyskać swobodę oraz płynność wypowiedzi. Tutaj nie ma mowy o systematycznym i standardowym uczeniu się gramatyki, słownictwa, czy nawet wymowy. Uczniowie samodzielnie odkrywają działanie poszczególnych zasad gramatycznych, uczą się słownictwa i wymowy dzięki obrazkom, demonstracjom czy mimice.

Metoda gramatyczno-tłumaczeniowa – w tej metodzie podstawą jest opanowanie systemu gramatycznego i słownictwa poprzez czytanie i tłumaczenie tekstów, przede wszystkim literackich, z języka obcego na język ojczysty. Celem takiej nauki jest opanowanie języka w takim stopniu, aby umożliwić samodzielne czytanie i rozumienie tekstów. Jest to jedna z najstarszych metod.

Metoda audiolingwalna – celem tej metody jest wykształcenie odpowiednich nawyków, które ułatwią dalszy rozwój językowy. Nauczyciel ćwiczy język z uczniem w ten sposób, aby ten wielokrotnie powtórzył i zapamiętał dany materiał. Chodzi o to, aby uczeń wyrobił w sobie umiejętność odruchowego, wręcz mechanicznego używania w pełni poprawnego języka.

Wielokrotna repetycja i memoryzacja wzoru zdaniowego odbywa się po to, aby uniknąć pojawienia się i ewentualnego utrwalenia błędu językowego. Błędu w tej metodzie unikać należy za wszelką cenę, gdyż taka reakcja językowa mogłaby utrwalić się jako nawyk.

Metoda kognitywna – jest to bardziej rozwinięta wersja metody gramatyczno-tłumaczeniowej. Jej twórcą jest Noam Chomsky, który zrewolucjonizował podejście do nauczania języków w latach 60-tych. Stwierdził on, że skoro rozumiemy i umiemy budować zdania, których nigdy wcześniej nie słyszeliśmy, nie powtarzaliśmy i nie zapamiętywaliśmy, język musi mieć charakter twórczy.

Aby w języku być innowacyjnym, człowiek musi wykształcić kompetencję językową. Kompetencja taka pozwala, za pomocą skończonej liczby reguł gramatycznych, rozumieć i samodzielnie tworzyć w języku obcym nieskończenie wiele poprawnych zdań. Drogą do osiągnięcia kompetencji jest kontakt z językiem obcym w naturalnej sytuacji, której znaczenie jest dla ucznia w pełni zrozumiałe.

W toku wielu udanych i nieudanych prób samodzielnego mówienia uczeń powoli zbliża się do normy językowej. Błąd jest traktowany jako zupełnie naturalna cecha każdego procesu uczenia się, a nawet sygnał, że proces uczenia się w ogóle zachodzi.

Niekonwencjonalne metody nauczania języka

Metoda TPR (Total Physical Response) – metoda ta świetnie sprawdza się w pracy z dziećmi. Mali uczniowie uczą się języka poprzez milczące przysłuchiwanie się oraz ruch fizyczny związany z treścią przekazu. Nauczanie dzieci języka polega na prostych poleceniach wydawanych przez nauczyciela w języku obcym. Polecenia te skonstruowane są tak, że można je wykonać bez słów. W każdym przypadku niezbędny jest ruch fizyczny i praca całym ciałem. Nie ma tutaj podręcznika, do nauki służą rekwizyty.

Metoda The Silent Way – nazwa pochodzi od milczącej roli nauczyciela. Po demonstracji nowego materiału nauczyciel stopniowo milknie, posługuje się mową ciałem. Uczniowie stają się dzięki temu autonomiczni i sami odkrywają możliwości drzemiące w języku. Nauczyciel często zawęża zakres językowy do prostych, dających się zademonstrować wyrazów i zdań. Może użyć do tego kompletu pałeczek o różnej długości i różnych kolorach. Pomocą też mogą być tablice leksykalne i fonetyczne, dzięki którym zakres słownictwa może być znacznie poszerzony.

Metoda CLL (Counselling Language Learning) – metoda ta opiera się na założeniu, że język to ciągła międzyludzka interakcja. Zajęcia wykorzystujące tę metodę mogą czasem przypominać komunikację w grupie terapeutycznej. Mówią tylko ci, którzy naprawdę chcą coć powiedzieć, a mówią tylko o tym, co rzeczywiście chcą zakomunikować pozostałym. Nauczyciel pozostaje poza kręgiem grupy i zapisuje wypowiedzi, które stają się później swoistym podręcznikiem dla uczących się.

Metoda naturalna – metoda ta opiera się na założeniu, że decydujące dla opanowania języka jest słuchanie wypowiedzi obcojęzycznych. Ich ogólny sens jest dla uczącego się zrozumiały, wynika bowiem ze zrozumiałej dla nich sytuacji. Przekonanie o trafności tej tezy uzasadnia fakt, że w taki właśnie sposób wszystkie małe dzieci uczą się skutecznie języka ojczystego. Nauczyciel maksymalnie zbliża więc nauczanie do tego, co dzieje się w przypadku dziecka opanowującego język ojczysty. Posługuje się dość prostym, ale naturalnym językiem, mówi o tym, co dzieje się tu i teraz, stosuje wiele mimiki i gestu, powtarza swą wypowiedź na różne sposoby.

Metoda ta opiera się również na przekonaniu, ze kluczową sprawą dla powodzenia nauki jest wyeliminowanie stresu. Zadaniem nauczyciela jest więc również stworzenie atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji.

Sugestopedia – relaks, bezpieczeństwo, brak negatywnych emocji, jakiegokolwiek stresu, komfort, intymność, kameralność to filozofia tej metody. Atmosferze często sprzyja odpowiednia muzyka. Uczniowie przybierają różne tożsamości i odgrywają określone postaci. Przez to odczuwają dystans do popełnianych błędów językowych.

Podejście komunikatywne

Komunikacyjna lub komunikatywna metoda nauczania języków jest w dzisiejszych czasach najpopularniejsza. W niej znajdziemy próbę łączenia cech metod konwencjonalnych i niekonwencjonalnych, wykorzystujących w obrębie swojej koncepcji metodycznej liczne techniki wypracowane poprzez wcześniejsze metody. Celem nauki jest umiejętność efektywnego porozumiewania się w sposób odpowiadający danej sytuacji.

Nauczyciel stara się ograniczyć stosowanie języka ojczystego, objaśnień czy komentarzy. Ćwiczenia bazują na odzwierciedlaniu komunikacji językowej bez przykładania wagi do tego, czy zdania są poprawne czy nie – liczy się przekazanie treści i załatwienie określonych spraw.

Zajęcia zawierają wiele dialogów, symulacji, gier w języku obcym, zabaw, zgadywanek. W metodzie tej w istocie nie chodzi o naukę systemu językowego, ale o naukę umiejętności uzyskiwania i przekazywania informacji.