Germanizmy w nauce niemieckiego. Zapożyczenia i skojarzenia ułatwiające pracę z językiem

Kto nie lubi pofolgować sobie w życiu? Pójść do knajpy albo skusić się na taniec przy fajnej muzyce? A jeśli knajpa, to z dobrą kuchnią, która oferuje pyszne smaki w swoim menu. Nawet jeśli nie są to jakieś fajerwerki z odległych krańców świata. Na koniec oczywiście czas na rachunek, który przyjdzie każdemu zapłacić. Bez problemu rozpoznasz w powyższych zdaniach niemieckie słowa jak folgen, die Kneipe, der Tanz, fein, die Küche, der Geschmack, das Feuerwerk, die Rechnung. To nic innego jak germanizmy w języku polskim. Świadczą one o historycznych kontaktach między językiem polskim i językiem niemieckim oraz wpływie tego ostatniego na nasz język.

Słowa te są tak dobrze zadomowione w polszczyźnie, że nawet nie mamy świadomości, skąd pochodzą. Ucząc się języka niemieckiego możesz jednak w pełni skorzystać z potencjału, który tkwi w wielu germanizmach. Przejawiają się one nie tylko w pojedynczych słowach, lecz także większych strukturach i połączeniach wyrazowych. Należą do nich m.in. takie zwroty jak: być w stanie – imstande sein, lub w starszej pisowni im Stande sein, stać w sprzeczności – im Widerspruch stehen, w pierwszym rzędzie – in erster Reihe. Również i one zostały przejęte przez język polski. Kiedyś były zwalczane przez purystów językowych, dziś zadomowiły się i mają się dobrze w języku polskim. Innym zjawiskiem językowym, w którym widoczny jest wpływ języka niemieckiego, jest budowa niektórych wyrazów złożonych, mających taką samą podstawę słowotwórczą w języku polskim i niemieckim. Są to przykładowo takie rzeczowniki jak czasopismo – die Zeitschrift, podpis – die Unterschrift lub odpis – die Abschrift.

Nauka niemieckiego poprzez podobieństwa i kolokacje

Na różnych etapach nauki języka warto korzystać z niniejszych zjawisk językowych, jak podobieństwa i kolokacje, aby móc go sprawniej opanować. Sama świadomość podobieństw pozwala na przyspieszenie nauki. Skojarzenie np. niemieckiego rzeczownika der Tanz z polskim tańcem, a czasownika tanzen z tańczeniem redukuje czas samej nauki. Kiedy jeszcze całościowo włączymy do tej rodziny leksykalnej dalsze słowa jak der Tänzer oraz die Tänzerin, czyli tancerza i tancerkę, to niejako automatycznie poszerzamy zakres opanowywanego niemieckiego słownictwa. Do rzeczowników warto dodać powiązany z nimi przymiotnik – tänzerisch, czyli taneczny.

Analogicznie możemy postąpić z innymi wymienionymi tutaj germanizmami. Na przykład ze słowem rachunek – die Rechnung. Możemy tu dodać czasownik rechnen – liczyć/wyliczyć, czy w starszym, dziś rzadziej używanym znaczeniu – rachować, a bliższym językowi niemieckiemu. Dla większej kompleksowości leksykalnej warto też ująć w tej grupie przymiotnik rechnerisch – rachunkowy/obliczeniowy. Ponadto uzupełnia ją rzeczownik – der Rechner. Oznacza on zarówno rachmistrza, jak i komputer, czyli niemiecki ekwiwalent pochodzącego z języka angielskiego rzeczownika – der Computer. 

Jeśli chcesz wzbogacić swoje słownictwo o dalsze frazy, to zwróć uwagę na stałe połączenia międzywyrazowe, czyli kolokacje. Potrafią one być w językach dość podobne do siebie, a niemalże takie same. W kontekście rzeczownika – die Rechnung, znajdziesz takie powiązania jak – eine Rechnung ausstellen, czyli wystawić rachunek. Albo zwrot – auf eigene Rechnung, oznaczający na własny rachunek. Do tej grupy możesz dopisać często używany zwrot – mit jemandem abrechnen – policzyć się z kimś, wyrażający wolę rozliczenia krzywd. Podstawowe znaczenie czasownika abrechnen to obliczać, rozliczać, wystawiać rachunek. A zatem używa się go zamiennie ze wspomnianym już zwrotem – eine Rechnung ausstellen.

Kotwice pamięciowe i germanizmy – pomoc w nauce niemieckiego

Występujące w języku polskim germanizmy mają tę zaletę, iż możesz je wykorzystać w nauce języka niemieckiego, stosując strategię tzw. kotwic pamięciowych. Jest to mnemotechnika oparta na skojarzeniach leksykalnych, jakie zachodzą między oboma językami. W praktyce oznacza podpinanie niemieckich słów pod polskie podobnie brzmiące i zbliżone znaczeniowo wyrazy. Umożliwia Ci to sprawniejsze zapamiętywanie, jak i przywoływanie z pamięci niemieckiej leksyki. Warto uczyć się jej w sposób powiązany, czyli tak, by słowa mogły wzajemnie z siebie wynikać. 

Znając polski czasownik folgować można go skojarzyć z niemieckim folgen – następować/podążać. Następnie z rzeczownikiem die Folge – skutek/konsekwencja i przysłówkiem folglich – więc/zatem, z kolejnym rzeczownikiem die Reihenfolge – kolejność/ciąg oraz czasownikiem verfolgen – śledzić/tropić/prześladować.

Fałszywi przyjaciele

Wskazane jest jednak zachowanie ostrożności, gdyż często podobne słowa w różnych językach mogą mieć całkiem odmienne znaczenia. W grę wchodzą tutaj tzw. fałszywi przyjaciele tłumacza, jak i uczących się danego języka obcego. Czyli tautonimy, określane po niemiecku jako falsche Freunde lub Tautonyme. Polski czasownik mówiący o folgowaniu sobie, czyli podążaniu za swoimi pragnieniami a nawet żądzami, to w niemieckim czasownik zwrotny – sich etwas gestatten lub etwas nachgeben. 

Dobrym przykładem polsko-niemieckich relacji językowych, w których należy uważać na zjawisko fałszywych przyjaciół jest niemiecki rzeczownik – der Rentner/die Rentnerin, czyli polski odpowiednik rencista/rencistka. Jednakże w języku niemieckim to w rzeczywistości emeryt/emerytka, a jak z pewnością wiesz, emerytura i renta to nie to samo. Niemiecka emerytura to die Rente lub der Ruhestand, a przejście na emeryturę wyrażane jest frazą in die Rente/auf die Rente gehen albo in den Ruhestand treten. Fakt bycia na emeryturze wyraża się zwrotem ein Rentner/eine Rentnerin sein.  Dodatkowo komplikuje sprawę tzw. renta inwalidzka, zwana die Invalidenrente. Nie ma ona nic wspólnego oczywiście z emeryturą. Natomiast niemiecki rzeczownik der Emeritus, kojarzący się z polskim emerytem, to tylko określenie profesora uczelni, który jest już właśnie na emeryturze. Co ciekawe, jego emerytura to die Pension, którą otrzymują wszyscy urzędnicy w Niemczech po zakończeniu swojej aktywności zawodowej. Przejście na emeryturę urzędniczą określa się frazą pensioniert werden. 

Dlaczego warto zwracać uwagę na germanizmy?

W nauce języka ważna jest uważność i świadomość, nad którymi można pracować porządkując stan swojej wiedzy językowej, stale porównując różne frazy leksykalne i struktury gramatyczne, i to zarówno w samym języku obcym, jak i własnym. Germanizmy są pomocne w kojarzeniu słów, lepszym zapamiętywaniu ich niemieckich odpowiedników, a także strukturyzowaniu nowego słownictwa. Są też ciekawym źródłem refleksji językowej, która umożliwia pełniejsze zrozumienie kontekstów kulturowych towarzyszących nauce języka niemieckiego. 

dr Sebastian Mrożek